Παιδαγωγική σημαίνει διδασκαλία και η αθλητική παιδαγωγική είναι η επιστήμη και η τέχνη της διδασκαλίας, με την οποία οι προπονητές - που δεν είναι τίποτα άλλο από δάσκαλοι του αθλητισμού - διδάσκουν την τεχνική, την τακτική και ό,τι άλλο απαιτείται για την καλύτερη εκμάθηση και εκτέλεση των διαφόρων αθλημάτων.

Η αθλητική παιδαγωγική δεν είναι απλώς μια τέχνη που βασίζεται στα έμφυτα χαρακτηριστικά ενός δασκάλου, συνοδευόμενα από τις εμπειρίες του. Επιμέρους στοιχεία στη γενική σύστασή της αθλητικής παιδαγωγικής αποτελούν και η κατασταλαγμένη φιλοσοφία, οι ικανότητες επικοινωνίας, η κατανόηση του τρόπου ενεργοποίησης των αθλητών. Μαζί με την κατάλληλη δόση ενθουσιασμού και θετικής προδιάθεσης, τα οποία μπορούν να βοηθήσουν το έργο του δασκάλου - προπονητή να γίνει πιο αποτελεσματικό. Εκτός όμως από αυτά υπάρχουν και τα στοιχεία που μας δίνει η επιστήμη της αθλητικής παιδαγωγικής τα οποία αναπτύσσονται εκτενέστερα στη συνέχεια.

Μελετώντας επιτυχημένα αθλητικά προγράμματα που εφαρμόζουν τις αρχές της αθλητικής παιδαγωγικής, μπορεί κάποιος να γνωρίσει καλύτερα πώς οι επιτυχημένοι προπονητές οργανώνουν την αθλητική περίοδο, πώς επιλέγουν και επιδεικνύουν τις δεξιότητες - ασκήσεις που διδάσκουν και τη σειρά με την οποία τις διδάσκουν, πώς δίνουν οδηγίες λεκτικά και πώς δίνουν ανατροφοδότηση.

Βασική αρχή στην όλη διαδικασία είναι η άρτια γνώση του αθλήματος. Ο δάσκαλος - προπονητής πρέπει να γνωρίζει σε βάθος την τεχνική και τακτική του μπάσκετ. Αυτή η βαθύτερη κατανόηση των αρχών του αθλήματος τον βοηθάει να μεταδώσει τις γνώσεις του στους αθλητές πιο αποτελεσματικά και επιπλέον να αναπτύξει την ικανότητα να προπονεί ανάλογα με την περίσταση.

 

Πρέπει να έχει την ικανότητα να αναλύει και να συνθέτει τις τεχνικές και την τακτική, να τις βλέπει από τις άλλες οπτικές γωνίες, να τις εφαρμόζει, προσαρμόζει, ολοκληρώνει και να τις αξιολογεί κριτικά για κάθε αθλητή.

Οι προπονητές που είναι δάσκαλοι κάνουν πολύ περισσότερα από το να παρουσιάζουν απλώς τις τεχνικές και την τακτική, φροντίζουν ώστε οι αθλητές τους να αποκτήσουν μια πραγματική κατανόηση γι΄ αυτές. Τους βοηθούν να καταλάβουν το πώς κάθε τεχνική και τακτική ταιριάζει μέσα στη συνολική εικόνα του αθλήματος. Αγωνίζονται να τους εφοδιάσουν με διορατικότητα έτσι ώστε να μπορούν να παίρνουν έξυπνες αποφάσεις για το πώς να αγωνίζονται σε κάθε περίσταση.

Για να έχει κάποιος αυξημένες πιθανότητες επιτυχίας σε όλα αυτά σαν προπονητής, θα πρέπει να έχει ολοκληρωμένες γνώσεις και κατανόηση όχι μόνο των βασικών αρχών του μπάσκετ. Αντίθετα, είναι απαραίτητο να έχει και εμπεριστατωμένη κατανόηση των επιστημών όπως η Εργοφυσιολογία, η Αθλητική Ψυχολογία, η Αθλητιατρική, η Αθλητική Κοινωνιολογία.

Οι επιστήμες αυτές βοηθούν στην ολοκληρωμένη γνώση του αθλητή - μαθητή και των αναγκών του, ανάλογα με την ηλικία του και τις κοινωνικές και ψυχοκινητικές του ανάγκες. Οι γνώσεις αυτές αποτελούν το θεμέλιο λίθο στην αποτελεσματική χρήση των κανόνων της αθλητικής παιδαγωγικής, που θα μελετήσουμε στη συνέχεια.

 

Πώς μαθαίνουν οι αθλητές

 

Η προπονητική είναι διδασκαλία, και η διδασκαλία είναι ο τρόπος με τον οποίο βοηθάμε κάποιον να μάθει κάτι. Για να βοηθήσουμε τους αθλητές - μαθητές να μάθουν, θα πρέπει να κατανοήσουμε καλύτερα πώς λειτουργούν οι διαδικασίες της μάθησης στο ανθρώπινο μυαλό. Ο προπονητής που κατανοεί το πώς μαθαίνουν οι αθλητές του, έχει μεγαλύτερη ικανότητα μετάδοσης των γνώσεών του.

 

Τι είναι Μάθηση;

 

Για να προετοιμάσουμε το ταξίδι μέσα στο μυαλό του αθλητή, πρέπει να εξηγήσουμε τον όρο ''δεξιότητα'', που τον χρησιμοποιούμε, για να περιγράψουμε τρεις έννοιες. Πολλές φορές αναφέρεται με τον όρο ''εκτέλεση'' ή ''ικανότητα εκτέλεσης''. Για παράδειγμα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι '' η δεξιότητα του jump shot είναι από τις πλέον δημοφιλείς στο χώρο του μπάσκετ''. Θα ,μπορούσαμε εύκολα να αντικαταστήσουμε τη λέξη δεξιότητα με την έκφραση ικανότητα εκτέλεσης στην προηγούμενη πρόταση. Δεξιότητα μπορεί επίσης να ονομαστεί και η ποιότητα της κινητικής απόδοσης κάποιου. Όταν λέμε ''αυτός επιδεικνύει άριστη δεξιότητα στο σουτ'', χρησιμοποιούμε τον όρο δεξιότητα με την έννοια της ποιότητας στην εκτέλεση ενός σουτ. Επίσης, με τον όρο δεξιότητα θα μπορούσαμε να περιγράψουμε ένα σύνολο κινήσεων που αποτελούν μια συγκεκριμένη άσκηση ή σύστημα κινήσεων στην άμυνα ή στην επίθεση.

Μάθηση είναι μια σχετικά μόνιμη βελτίωση στην απόδοση που πηγάζει από συνεχή άσκηση. Επειδή η μάθηση δεν είναι ευθέως παρατηρήσιμη (είναι μια εσωτερική αλλαγή), πρέπει το αποτέλεσμά της μα συνάγεται από την αλλαγή στην απόδοση διαχρονικά. Επειδή και άλλοι παράγοντες, εκτός από τη μάθηση, μπορούν να προκαλέσουν αλλαγές στην απόδοση, δεν είναι πάντα εύκολο να γνωρίζουμε αν ένας αθλητής έχει στην πραγματικότητα μάθει μια δεξιότητα (έχει αποκτήσει π.χ. την ικανότητα εκτέλεσης) είναι πιθανό η καλή του απόδοση να οφείλεται σε άλλου είδους λόγους (π.χ. στον παράγοντα τύχη, στην καλύτερη φυσική κατάσταση ή στην καλύτερη αυτοσυγκέντρωση). Το κριτήριο για να γνωρίζουμε αν πραγματικά υπήρξε μάθηση, είναι αν η βελτίωση στην απόδοση δεν είναι περιστασιακή αλλά σχετικά μόνιμη διαχρονικά.  

 

Τα τρία Στάδια της Μάθησης

 

Η διαδικασία της μάθησης ολοκληρώνεται σε τρία στάδια: το διανοητικό στάδιο, το στάδιο άσκησης και το αυτόματο στάδιο. Αυτά τα τρία στάδια απεικονίζονται στο παρακάτω σχέδιο σαν ένα μαθησιακό συνεχές. Είναι σημαντικό να τα κατανοήσουμε ξεχωριστά, γιατί το καθένα απαιτεί διαφορετικές διδακτικές στρατηγικές.

 

Διανοητικό στάδιο

 

Σε αυτό το στάδιο, ο βασικός σκοπός του αθλητή είναι η κατανόηση των κινήσεων που απαιτούνται για τη σωστή εκτέλεση διαφόρων δεξιοτήτων όπως η πάσα, η ντρίπλα κ.λ.π. Για να το κατορθώσει αυτό, απαιτείται μεγάλη διανοητική δραστηριότητα, καθώς θα πρέπει να αναζητήσει ένα διανοητικό σχέδιο σωστής τεχνικής και συγχρονισμού. Επειδή λοιπόν το πρώτο στάδιο της εκμάθησης στηρίζεται σε διανοητικές διεργασίες λέγεται και διανοητικό στάδιο.

Ποιος όμως είναι ο ρόλος του προπονητή σε αυτό το στάδιο; Για να βοηθήσουμε τους αθλητές να μάθουν τη δεξιότητα του σουτ ή της πάσας, για παράδειγμα, πρέπει να βρούμε κάποιο τρόπο για να κατανοήσουν την ακολουθία των στοιχείων που συνθέτουν αυτές τις δεξιότητες. Ο καλύτερος τρόπος, για το πετύχουμε αυτό , είναι με επιδείξεις και επεξηγήσεις. Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο χρόνος εκμάθησης διαφέρει από αθλητή σε αθλητή. Είναι απαραίτητο στο σημείο αυτό να αναφέρουμε μια κλασική ''παρεξήγηση'', ένα  μύθο που πολλές φορές σαν προπονητές μας αρέσει να πιστεύουμε: ''η επίδοση των αθλητών που μαθαίνουν γρήγορα, θεωρείται ότι οφείλεται στη διδακτική ικανότητα του προπονητή. Για αυτούς που μαθαίνουν αργά, θεωρούμε ότι η δυσκολία οφείλεται στη χαμηλή ικανότητα για μάθηση που επιδεικνύουν οι ίδιοι οι παίκτες.

Επιτυγχάνουμε περισσότερο, όταν προσέχουμε να μη διδάσκουμε πάρα πολλά κατά τη διάρκεια αυτού του διανοητικού σταδίου, γιατί εύκολα μπορεί να υπερφορτώσουμε τα ''μαθησιακά κυκλώματα'' του αθλητή. Χρειάζεται να υπερπηδήσουμε την επιθυμία να το κάνουμε, απλά και μόνο γιατί είμαστε καλοί στο άθλημά μας και μας δίνετε η ευκαιρία να δείξουμε τι γνωρίζουμε. Επίσης μερικές φορές είμαστε ανυπόμονοι και προσπαθούμε να προχωρήσουμε γρηγορότερα από όσο οι μαθητές μας (αθλητές) είναι ικανοί να μάθουν.

 

Στάδιο Εξάσκησης

 

Το επόμενο στάδιο μάθησης αποκαλείται στάδιο εξάσκησης, χωρία αυτό να σημαίνει ότι η εξάσκηση είναι αποκλειστικό μέρος του σταδίου αυτού. Στο στάδιο αυτό δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην ποιότητα εξάσκησης για τελειοποίηση της δεξιότητας. Επίσης οι αθλητές θα πρέπει να αφιερώσουν πολύ περισσότερο χρόνο σε σύγκριση με το διανοητικό στάδιο.

Κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου η διανοητική ενέργεια που απαιτείται είναι λιγότερη, και η διανοητική δραστηριότητα μετατοπίζεται  από την έμφαση στη μάθηση της ακολουθίας των κινήσεων στην τελειοποίηση του συγχρονισμού και του συντονισμού κάθε φάσης της μπασκετικής δεξιότητας. Καθώς οι αθλητές θα μαθαίνουν τα θεμελιώδη και τα βασικά στοιχεία του μπάσκετ ή τους μηχανισμούς, όχι μόνο τα λάθη τους θα μειώνονται αλλά και η εκτελεστική τους ικανότητα θα γίνεται πιο σταθερή (γεγονός που αποτελεί ένα καλό σημάδι ότι επήλθε μάθηση). Σε αυτή τη φάση της μάθησης το διανοητικό σχέδιο που δημιουργήθηκε στο πρώτο στάδιο εφαρμόζεται στην πράξη. Ο ρόλος του προπονητή σε αυτό το σημείο είναι ιδιαίτερα σημαντικός, γιατί η ανατροφοδότηση από τις αισθήσεις των αθλητών πρέπει να συμπληρώνεται από την ανατροφοδότηση του προπονητή, που βοηθά τα μέγιστα στη μάθηση.

Στάδιο Αυτοματισμού

 

Καθώς οι αθλητές συνεχίζουν να προπονούνται στις μπασκετικές δεξιότητες, η ικανότητά τους για εκτέλεση γίνεται όλο και πιο αυτόματη. Κατά συνέπεια απελευθερώνουν περισσότερο διανοητικό δυναμικό, το οποίο μπορούν να χρησιμοποιήσουν, για να συγκεντρωθούν στα πιο κρίσιμα σημεία των ασκήσεων ή των δεξιοτήτων, με σκοπό να επιτύχουν ανώτερη επίδοση ή να προσθέσουν άνεση και ύφος στις κινήσεις τους.

Στα στάδιο του αυτοματισμού οι μπασκετικές ικανότητες έχουν γίνει πολύ αξιόπιστες και όταν κάνουν κάποιο λάθος, σχεδόν πάντα γνωρίζουν τι να κάνουν, για να διορθώσουν το πρόβλημα που το προκάλεσε. Ουσιαστικά οι αθλητές αρχίζουν να σκέφτονται λιγότερο το πώς να εκτελούν τη δεξιότητα. Στο στάδιο του αυτοματισμού, η παρέμβαση της σκέψης για υπερανάλυση των κινήσεων συνήθως βλάπτει την απόδοση των αθλητών. Η δεξιότητα έχει τώρα τόσο αυτοματοποιηθεί, ώστε όταν αρχίζουν να την αναλύουν κατά τη διάρκεια της εκτέλεσής της, καταστρέφουν την επίδοσή τους. Γι' αυτό και πολλοί προπονητές παρακινούν τους αθλητές τους να ''παίζουν ελεύθερα, χωρίς να σκέφτονται!'' και για το λόγο αυτό υπάρχει ο γνωστός όρος στο αμερικάνικο μπάσκετ ''Let it happen! (''άστο να συμβεί!'').

Στο στάδιο αυτοματισμού της μάθησης μιας δεξιότητας, ο προπονητικός ρόλος γίνεται πολύ διαφορετικός από το ρόλο στα αρχικά στάδια της μάθησης. Αν και οι περισσότερες πολύπλοκες αθλητικές δεξιότητες ποτέ δε μαθαίνονται πλήρως, είναι απαραίτητη μία επανάληψη, χωρίς να γίνεται με τη μορφή βαρετής ρουτίνας. Ο προπονητικός ρόλος όμως αλλάζει ουσιαστικά, από προπονητικός για μάθηση σε προπονητικός για εκτέλεση στο στάδιο του αυτοματισμού. Αυτή είναι μία κρίσιμη διαφορά που θα πρέπει να προσεχτεί από όλους τους προπονητές.